İngiliz Said Paşa ve Günlüğü (Jurnal)

Burhan Çağlar

Said Paşa, genellikle Sultan II. Abdülhamid devri başları mevzu bahis olduğunda anılan, Midhat Paşanın sürgünü ve Ali Suavi hadisesi sebebiyle adı sık sık telaffuz edilen biridir. Ancak bu telaffuz genelde dar bir çerçeve içerisinde kalır. Dahası Mabeynde görev aldığından yer yer zamanın Mabeyn Başkâtibi Küçük Said Paşa ile karıştırılır.

Bununla birlikte Said Paşa'nın hayatı çok farklı bir çizgide seyretmiştir. Uzun yıllar İngiltere'de bulunduğundan genellikle İngiliz tesirine açık noktalardaki vazifelere getirilir. Öncelikle İngiliz nüfuzunun en çok kendisini hissettirdiği bahriyede, İngiliz desteğine ihtiyaç duyulduğu dönemde Mabeynde görevlendirilir. İngiliz basınına bakıldığında bu görevlendirmelerin memnuniyetle karşılandığı veya azledilmesinin teessüfe yol açtığı görülmektedir.

Öte yandan, üzerinde açık bir Avrupa desteği olan Midhat Paşa'nın azli ve sürgününü, Tersane Konferansı kararlarının hafifletilmesini veya Ayestefanos Anlaşması'nın, Kıbrıs verilerek Berlin anlaşmasında baypas edilmesini Sultan II. Abdülhanmid, hep Said Paşa eliyle gerçekleştirmiş, böylece İngiliz desteğini veya tepkisini, asgariye taşımaya çalışmıştır.

Nitekim Sultan Hamid, Zeytun Ermeni olaylarında "İngilizleri yemlemek" için yine Said Paşa'nın eline ihtiyaç duymuş,  İngilizlerin atanan her görevliyi şikâyet konusu ettiği bir anda son bir hamleyle Said Paşa sahaya sürmüştür.

Diğer yandan Said Paşa, Mabeyn'de göreve başlamasının hemen ardından "Jurnal" adını verdiği bir günlük tutmaya başlamıştır. Olayları günü gününe işlediği bu eser, gerek İstanbul, gerekse taşradaki faaliyetlerini, gözlem ve tahlillerini içerir. Zeytun Ermeni olaylarına dair önemli bilgiler verdiği gibi Taife sürülen Damat Mahmud Paşa'nın Taif mektupları veya Konya valilik yılları gibi pek çok konuyu işler.  Yakın dönem tarihi kaynakları arasında sayılabilecek niteliktedir.